Pytanie brzmi, czy zawarcie przez spółkę umowy poręczenia, w oparciu o którą poręcza ona za dług małżonka członka zarządu pozostających w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej, wymaga zgody walnego zgromadzenia czy nie? Otóż tak.
Stan faktyczny
Odpowiedzi na powyższe pytanie udzielił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 stycznia 2022 r., sygn. akt III CZP 67/22. Sprawa dotyczyła następującego stanu fatycznego: spółka udzieliła poręczenia za dług osoby trzeciej. Zabezpieczeniem spłaty pożyczki było poręczenie udzielone przez spółkę akcyjną. Jednak w chwili udzielenia poręczenia, jednym z członków zarządu spółki był małżonek pożyczkobiorcy. Małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Wierzyciel chcąc zaspokoić swoje roszczenie, wezwał spółkę do zapłaty. Spółka w odpowiedzi wskazała, że wobec braku zgody walnego zgromadzenia na udzielenie poręczenia, nie ponosi ona odpowiedzialności za to zobowiązanie.
Rozpoznający sprawę sąd apelacyjny nabrał wątpliwości, czy w rozpoznawanej sprawie może mieć zastosowanie art. 15 § 1 k.s.h., a to ze względu na odmienną interpretację zakresu pojęcia „na rzecz”.
W doktrynie w związku z różną interpretacją zwrotu: „na rzecz” prezentowane są dwa stanowiska. Według pierwszego z nich, zgoda wymagana jest w sytuacji, gdy jedna z umów wskazanych w art. 15 § 1 k.s.h zawierana jest przez spółkę również z małżonkiem jednej z osób wymienionych w tym przepisie, o ile osoba ta jest rzeczywistym beneficjentem takiej umowy (szerokie rozumienie zakresu znaczeniowego zwrotu „na rzecz”).
Według drugiego stanowiska, zgoda obejmuje tylko umowy, które zawierane są przez spółkę „na rzecz” członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej, prokurenta i likwidatora. Czyli chodzi tu tylko i wyłącznie o umowy na mocy których uprawnionym jej tylko członek zarządu, rady nadzorczej ….. (wąskie rozumienie zakresu znaczeniowego zwrotu „na rzecz”).
Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 12 stycznia 2022 r. opowiedział się za szerokim rozumieniem zakresu znaczeniowego zwrotu „na rzecz”. Jednocześnie wskazał, że celem art. 15 § 1 k.s.h jest zapewnienie ochrony interesu spółki kapitałowej przed niewłaściwym wykorzystywaniem przez funkcjonariuszy spółki przysługujących im kompetencji do jej reprezentowania. Dlatego ustawodawca wprowadził mechanizm ochronny w postaci zgody zgromadzenia wspólników, walnego zgromadzenia.
Uwzględniając więc cel art. 15 § 1 k.s.h, trudno jest zgodzić się z tezą, że przepis ten nie obejmuje sytuacji w których co prawda spółka zawiera umowę z osobą trzecią ale korzyści z niej uzyskuje również funkcjonariusz spółki (jako rzeczywisty beneficjent). Innymi słowy, art. 15 § 1 k.s.h należy stosować, również w sytuacji, gdy umowa jest zawierana przez spółkę z osobą trzecią i przewiduje one transfer środków spółki na rzecz jednego z funkcjonariuszy spółki albo ustanowienie zabezpieczenia, które przynajmniej pośrednio wywierają jednostronne korzystne skutki dla osób wymienionych w tym przepisie.
W omawianym stanie fatycznym, Sad Najwyższy wskazał, że za powyższym stanowiskiem przemawia również fakt, że małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności ustawowej a więc wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego małżonka oraz z majątku wspólnego. A skoro poręczenie obejmuje również majątek wspólny małżonków, to drugi z małżonków, będący jednocześnie funkcjonariuszem, o którym mowa w art. 15 § 1 k.s.h. stał się rzeczywistym beneficjentem zawartej umowy poręczenia. W takiej sytuacji, zgodnie z 15 § 1 k.s.h., zawarcie przez spółkę akcyjną umowy poręczenia, wymagało zgody walnego zgromadzenia.
Równolegle, w omawianej sytuacji nie będzie miała zastosowanie art. 17 § 1 i 2 k.s.h. Co innego, gdy umowa jest zawierana przez spółkę z innymi podmiotem niż wskazany w art. 15 § 1 k.s.h. ale w celu obejścia tego przepisu. W tej ostatniej sytuacji zastosowanie będzie miała sankcja z art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h. Umowa taka, jako mająca na celu obejście ustawy, jest bezwzględnie nieważna.