W niniejszym artykule zostaną przedstawione najważniejsze zmiany w zakresie upadłości konsumenckiej. Postaram się również zwrócić uwagę na skutki tych zmian. Celem niniejszego opracowania jest wsparcie konsumenta borykającego się z odpowiedzią na pytanie: czy złożyć wniosek o upadłość jeszcze przed 24 marca 2020 r. czy po tej dacie.
Zmiany wprowadzone ustawą o zmianie ustawy – prawo upadłościowe oraz niektórych ustaw z dnia 30 sierpnia 2019 r. (Dz. U. z 2019 r., poz. 1802), zaczną obowiązywać od 24 marca 2020 r. Zgodnie z przepisami intertemporalnymi, dotychczasowe przepisy mają być stosowane w sprawach, w których wniosek o ogłoszenie upadłości wpłynął przed dniem wejścia w życie zmian. Od tej zasady ustawodawca przewidział jednak wyjątki. Dla przykładu do „starych” upadłości konsumenckich, ma być stosowany nowy przepis art. 315 pr. u., który reguluje kwestię wyłączenia składników majątku z masy upadłości.
Jedna z ważniejszych zmian dotyczy zasady optymalizacji uregulowanej w art. 2 pr. u. Z ustawy został usunięty ust. 1a, który obligował prowadzenie postępowania upadłościowego wobec osób fizycznych również tak, aby rzetelny dłużnik uzyskał możliwość oddłużenia. Zmieniono również treść ust. 2, zgodnie z którym postępowanie upadłościowe wobec osób fizycznych należy prowadzić również tak, aby umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Zmiany te doprowadziły przede do:
- zrównania sytuacji prawnej osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą z osobami fizycznymi, które nigdy nie prowadziły działalności gospodarczej. Z tego punktu widzenia zmianę należy ocenić na plus, ponieważ osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą i chcąca ogłosić upadłość w trybie upadłości konsumenckiej, nie będzie musiała jak dotychczas zamykać działalności gospodarczej;
- zmiany celów postępowania. Obecnie, celem postępowania jest umożliwienie umorzenia zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym, a jeśli jest to możliwe – zaspokojenie roszczeń wierzycieli w jak najwyższym stopniu. Od 24 marca 2020 r., celem postępowania upadłościowego wobec konsumenta będzie, aby roszczenia wierzycieli mogły zostać zaspokojone w jak najwyższym stopniu. Dopiero na drugim miejscu celem postępowania będzie umożliwić umorzenie zobowiązań upadłego niewykonanych w postępowaniu upadłościowym. Skutkiem, tej zmiany może być przyjmowanie przez sądy priorytetu zaspokojenia wierzycieli nad oddłużeniem dłużnika.
Wymogi formalne wniosku o ogłoszenie upadłości
Zmiany zostały wprowadzone również w wymogach formalnych wniosku o ogłoszenie upadłości. Od 24 marca 2020 r. we wniosku będą musiały być zawarte m.in. następujące informacje:
– o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich 12 miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były nieruchomości, akcje lub udziały w spółkach;
– o czynnościach prawnych dokonanych przez dłużnika w ostatnich 12 miesiącach przed dniem złożenia wniosku, których przedmiotem były ruchomości, wierzytelności lub inne prawa, których wartość przekracza 10 000 zł.
Dłużnik będzie zobowiązany również do zawarcia we wniosku oświadczenia o prawdziwości danych zawartych we wniosku.
Powyższe informacje mają głównie przyśpieszyć pracę syndyka i umożliwić mu niezwłoczne podjęcie czynności zmierzających do ubezskutecznienia czynności dłużnika. Informacjami tymi będzie się również posługiwał sąd na etapie ustalania planu spłaty, w toku którego będzie badana przesłanka zawinienia dłużnika do powstania niewypłacalności.
Przesłanki ogłoszenia upadłości
Dla niektórych z konsumentów najważniejszą zmianą będzie usunięcie przepisu regulującego przesłanki oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, tj. art. 4914 pr. u.
Skutkiem tej zmiany będzie możliwość wszczęcia postępowania upadłościowego wobec wszystkich dłużników, również tych, którzy doprowadzili do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększyli jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Zmiana w tym zakresie na pewno spowoduje zwiększoną liczbę składanych wniosków o ogłoszenie upadłości a w konsekwencji również wydłużanie czasu ich trwania.
Ustalenie planu spłaty wierzycieli
Usunięcie art. 4914 pr. u. nie oznacza, że ww. przesłanki nie będą w ogóle badane przez sąd. Będą ale na jego końcowym etapie. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 370a pr. u.: „w przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na okres krótszy niż 36 miesięcy i nie dłuższy niż 84 miesięcy”.
W uzasadnieniu do projektu ustawy możemy przeczytać, że upadły, który doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa powinien być traktowany surowiej, co oznacza, że powinien przez dłuższy okres być obciążony obowiązkiem dokonywania spłat na rzecz wierzycieli.
Posłużenie się przez ustawodawcę przesłankami negatywnymi, tj. winą umyślną, rażącym niedbalstwem, może utrzymać w praktyce do „turystyki upadłościowej” czego chce uniknąć ustawodawca wprowadzając zmiany. Trzeba pamiętać, że w ocenie jednego sądu dane działanie dłużnika może być uznane np. za rażące niedbalstwo ale w ocenie innego sądu już nie.
Dodatkowo należy wskazać na nowe brzmienie art. 369 ust. 3 pr. u., zgodnie z którym, sąd oddala wniosek:
- upadłego o ustalenie planu spłaty wierzycieli i umorzenie pozostałej części zobowiązań, które nie zostały zaspokojone w postępowania upadłościowym,
- upadłego o umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, z powodu osobistej sytuacji upadłego, wskazującej w oczywisty sposób, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, jeżeli:
upadły doprowadził do niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień w sposób celowy, w szczególności przez trwonienie części składowych majątku oraz celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań.
W mojej ocenie przez celowe doprowadzenie do niewypłacalności lub istotne zwiększenie jej stopnia należy rozumieć takie działanie dłużnika, które było ukierunkowane na doprowadzenie do swojej niewypłacalności lub zwiększenia jej stopnia. Trwonienie części składowych majątku, oznacza jego wyzbywanie się kosztem wierzycieli. Celowe nieregulowanie wymagalnych zobowiązań, oznacza że dłużnik nie reguluje wymagalnych zobowiązań pomimo, że jego sytuacja finansowa na to pozwala.
Od ww. przesłanek oddalenia wniosku upadłego ustawodawca wprowadził wyjątek, tj. uwzględnienie wniosku uzasadnione jest względami słuszności lub względami humanitarnymi. Posłużenie się (ponownie) przez ustawodawcę tymi pojęciami, w mojej ocenie nie zniweluje „turystyki upadłościowej”. Z mojej dotychczasowej praktyki wynika, że jedne sądy bardzo rygorystycznie podchodzą do definiowania względów słuszności i humanitaryzmu a inne sądy przyjmują, że każdy człowiek zasługuje na drugą szansę i jest to podstawa do ogłoszenia upadłości uzasadnionej względami humanitaryzmu.
A propos ustalenia planu spłaty wierzycieli i umorzenia pozostałej części zobowiązań. W obowiązującym stanie prawnym, możliwe jest ustalenie planu spłaty wierzycieli na okres nie dłuższy niż 36 miesięcy, pozostała część zobowiązań ulega umorzeniu (poza pewnymi wyjątkami). Możliwe jest również umorzenie zobowiązań bez ustalania planu spłaty, jeżeli sytuacja osobista upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Zgodnie z nowelizowanymi przepisami, możliwe są 3 sposoby uzyskania oddłużenia:
- ustalenie planu spłaty na wniosek upadłego – sytuacja opisana powyżej. Przy czym zgodnie z projektowanym art. 370a ustawy w przypadku ustalenia, że upadły doprowadził do swojej niewypłacalności lub istotnie zwiększył jej stopień umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa, plan spłaty wierzycieli nie może być ustalony na czas krótszy niż 36 miesięcy i dłuższy niż 84 miesiące,
- umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Zapisem tym ustawodawca chciał podkreślić wyjątkowość umorzenia zobowiązań bez ustalania planu spłaty wierzycieli i jego dookreślenie poprzez wskazanie przesłanki „trwałej niezdolności do jakichkolwiek spłat”. Trwałą niezdolność należy rozumieć jako sytuację w której, osobista sytuacja upadłego nie rokuje poprawy. Dla przykładu, upadły jest trwale niezdolny do jakiejkolwiek pracy zarobkowej. Z trwałą niezdolnością nie będziemy mieli natomiast do czynienia w sytuacji przejściowych trudności ze znalezieniem pracy, przejściowymi problemami zdrowotnymi, nawet jeżeli utrzymują się od dłuższego czasu, ale z istoty swej nie mają charakteru trwałego,
- warunkowe umorzenie zobowiązań bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeżeli niezdolność do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli wynikająca z osobistej sytuacji upadłego nie ma charakter trwałego.
Zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli
Istotną zmianą w obowiązującym prawie upadłościowym jest możliwość zawarcia układu przez konsumenta na zgromadzeniu wierzycieli bez ogłaszania jego upadłości. Układ może być zawarty przez dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, który stał się niewypłacalny. Do postępowania tego może być skierowany również dłużnik, który złożył wniosek o ogłoszenie upadłości ale w jego treści nie wskazał, że nie wyraża zgody na udział w tym postępowaniu.
Warunkiem uwzględnienia wniosku o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli są możliwości zarobkowe dłużnika lub jego sytuacja zawodowa, które wskazują na zdolność do pokrycia kosztów postępowania o zawarcie układu oraz możliwość zawarcia i wykonania układu z wierzycielami. Kosztami tymi będą zaliczka w kwocie odpowiadającej wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia oraz wynagrodzenie nadzorcy sądowego, przy pomocy którego dłużnik dojdzie do porozumienia z wierzycielami.
Układ może być zawarty na maksymalnie 5 lat. Jeżeli układem objęte są wierzytelności zabezpieczone na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, układ, w części dotyczącej tych wierzytelności, może być zawarty na okres przekraczający 5 lat.
W postępowania o zawarciu układu na zgromadzeniu wierzycieli należy pamiętać, że „układanie się” z wierzycielami nie może trwać w nieskończoność. Ostateczny termin to 6 miesięcy od dnia wydania postanowienia o otwarcie postępowania o zawarciu układu na zgromadzeniu wierzycieli. W terminie tym nadzorca sądowy powinien przedstawić wniosek o zatwierdzenie układu. Po upływie tego terminu, sąd umarza postępowanie o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Jeżeli dłużnik złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd po uprawomocnieniu się postanowienia o umorzeniu postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli rozpoznaje wniosek dłużnika o ogłoszenie upadłości.
Jeśli zawarcie układu okaże się niemożliwie, pozostaje droga upadłości konsumenckiej, w której też pozostaje możliwość zawarcia układu w oparciu o art. 49122 pr. u.