Plan spłaty wierzycieli określa sąd w formie postanowienia po wykonaniu ostatecznego planu podziału masy upadłości i po wysłuchaniu upadłego, syndyka, wierzycieli. Wbrew przeświadczeniu wielu osób, sąd nie jest związany ani stanowiskiem syndyka, ani upadłego ani wierzycieli, mimo że wysłuchanie tych osób jest obligatoryjne. Sąd nie jest związany również jednomyślnym stanowiskiem upadłego i wierzycieli, chociaż wydaje się, że tą okoliczność sąd powinien brać pod uwagę.
Postanowienie o ustaleniu planu spłaty wierzycieli sąd doręcza wierzycielom. Na postanowienie to przysługuje zażalenie a na postanowienie sądu drugiej instancji skarga kasacyjna. Uprawomocnienie się postanowienia o ustaleniu planu spłaty wierzycieli oznacza zakończenie postępowania.
W planie spłaty wierzycieli sąd określa w jakim zakresie i w jakim czasie, jednak nie dłużej niż przez 36 miesięcy upadły ma obowiązek spłacać zobowiązania:
- uznane na liście wierzytelności,
- niewykonane w toku postępowania na podstawie planów podziału
- oraz jaka część zobowiązań upadłego powstałych przed dniem ogłoszenia upadłości zostanie umorzone po wykonaniu przez upadłego planu spłaty wierzycieli
- w pełnej wysokości, powstałe po ogłoszeniu upadłości i niewykonane w toku postępowania, z zastrzeżeniem, że ich spłata może być rozłożona na raty, jednak na czas nie dłuższy niż przewidziany na wykonanie planu spłaty wierzycieli
- w pełnej wysokości, będące kosztami postępowania obciążające upadłego a pokrywane w toku postępowania tymczasowo przez Skarb Państwa, z zastrzeżeniem, że ich spłata może być rozłożona na raty, jednak na czas nie dłuższy niż przewidziany na wykonanie planu spłaty wierzycieli
Co bierze sąd pod uwagę ustalając plan spłaty wierzycieli
Ustalając plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę:
a) Możliwości zarobkowe upadłego, tj. nie tylko aktualne zarobki upadłego ale również jego możliwości zarobkowe w przyszłości uwzględniając wiek upadłego, wykształcenie, stan zdrowia, dodatkowe umiejętności również w kontekście podjęcia przez upadłego dodatkowego zatrudnienia,
b) Konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu w tym ich potrzeby mieszkaniowe – z zastrzeżeniem, że ustalając plan spłaty wierzycieli, dłużnikowi należy zapewnić utrzymanie na poziomie minimalnym niż przeciętnym, ponieważ dłużnik, który jest niewypłacalny i którego niewykonane zobowiązania zostaną w ostateczności umorzone, powinien w okresie wykonywania planu spłaty w maksymalnym stopniu zaspokoić swoich wierzycieli nawet kosztem własnych potrzeb i potrzeb swojej rodziny.
Badając tą przesłankę, sądy bardzo często odwołują się do minimum socjalnego i minimum egzystencji, które w 2016 roku wynosiły odpowiednio kwoty 1.094,92 zł i 527,30 zł.
c) Wysokość niezaspokojonych wierzytelności, czyli wartość wierzytelności uznanych na liście wierzytelności pomniejszona o sumy wpłacone wierzycielom w toku postępowania,
d) Realność zaspokojenia wierzytelności w przyszłości
Ustalenie planu spłaty wierzycieli nie narusza praw wierzyciela wobec poręczyciela upadłego, współdłużnika upadłego ani praw wynikających z hipoteki, zastawu, zastawu rejestrowego, zastawu skarbowego oraz hipoteki morskiej, jeśli były one ustanowione na mieniu osoby trzeciej.
W praktyce oznacza to, obowiązek spłaty zobowiązania upadłego przez poręczyciela.
Co do zasady, w okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli, niedopuszczalne jest wszczęcie postępowania egzekucyjnego w celu wyegzekwowania wierzytelności powstałej przed ustaleniem planu spłaty wierzycieli. Zasada ta nie dotyczy wierzytelności wynikających z zobowiązań, o których mowa w art. 49121 ust. 2 prawa upadłościowego (np. zobowiązań o charakterze alimentacyjnym).
Umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli
Oddłużenie upadłego w postępowaniu upadłościowym może mieć miejsce zarówno:
1) po likwidacji majątku upadłego, gdy likwidacja ta pozwoliła tylko na częściowe zaspokojenie wierzycieli
2) jak i w sytuacji gdy upadły nie posiada majątku, a więc w toku postępowania została zatwierdzona lista wierzytelności ale nie sporządzono planu podziału funduszów masy upadłości.
W obu sytuacjach sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.
Jeżeli więc, brak jest możliwości dokonywania przez upadłego jakichkolwiek spłat lub spłaty te mogłyby mieć wysokość jedynie symboliczną i osobista sytuacja upadłego to uzasadnia, to sąd powinien odstąpić od ustalenia planu spłaty. W mojej ocenie umorzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty, uzasadniają między innymi:
1) dochody upadłego, które nie przekraczają minimum egzystencji,
2) dochody upadłego, które nie przekraczają progu uzasadniającego prawa upadłego do otrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej,
3) stan zdrowia, niedołężność, brak zdolności do pracy, połączone z brakiem źródeł przychodów, co daje podstawę do przekonania, że jest oczywiste, że upadły nie dokona jakichkolwiek spłat.
Umarzając zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli sąd obciąża Skarb Państwa tymczasowo pokrytymi kosztami postępowania.
Zmiana planu spłaty wierzycieli w okresie jego wykonywania
Plan spłaty wierzycieli może być zmieniany kilkukrotnie w czasie jego wykonywania o ile jest taka możliwość. Dla przykładu., takiej możliwości nie będzie z uwagi na upływ czasu jego wykonywania i wyczerpanie limitu dodatkowych osiemnastu miesięcy.
Planu spłaty wierzycieli może ulec zmianie na korzyść dłużnika jaki i na korzyść wierzycieli. O zmianę planu spłaty może wnosić upadły jak i wierzyciel. Jeżeli o zmianę planu spłaty wnosi upadły, sąd obligatoryjnie wysłuchuje wierzycieli. Jeżeli o zmianę planu wnosi wierzyciel lub upadły, o zmianie planu spłaty sąd orzeka po wysłuchaniu upadłego i wierzycieli objętych planem spłaty.
Zmiana planu na korzyść upadłego może polegać w szczególności na:
- zmniejszeniu zakresu zobowiązań, które powinny być wykonane, a więc zwiększenie zakresu umorzenia zobowiązań
- wprowadzeniu okresu wolnego od obowiązki dokonywania płatności (tzw. karencja w spłacie)
- wydłużenie okresu spłaty zobowiązań ze zmniejszeniem wysokości rat.
Przesłanką do zmiany planu spłaty wierzycieli jest brak możliwości wywiązania się przez upadłego z obowiązków określonych w planie spłaty. W tej sytuacji sąd może przedłużyć terminu spłaty wierzytelności na dalszy okres nieprzekraczający 18 miesięcy.
Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie a od postanowienia sądu drugiej instancji skarga kasacyjna (w przypadku zmiany planu na korzyść dłużnika, środek zaskarżenia przysługuje wierzycielom objętym planem spłaty, a w przypadku postanowienia oddalającego wniosek dłużnik, zażalenie przysługuje tylko jemu).
Jeżeli brak możliwości wywiązania się z obowiązków określonych w planie spłaty wierzycieli ma charakter trwały i wynika z okoliczności niezależnych od upadłego, sąd na wniosek upadłego, po wysłuchaniu wierzycieli, może uchylić plan spłaty wierzycieli i umorzyć niewykonane zobowiązania upadłego.
O zmianę planu spłaty wierzycieli mogą wystąpić upadły jak również wierzyciele w sytuacji istotnej poprawy sytuacji majątkowej upadłego w okresie wykonywania planu spłaty wierzycieli. Poprawa sytuacji majątkowej musi wynikać z innych przyczyn niż zwiększenie się wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskiwanych z osobiście wykonywanej przez upadłego działalności zarobkowej.
Oczywiście o zmianę planu wierzycieli na korzyść wierzycieli może wnosić tylko wierzyciel objęty planem spłaty, chyba że wierzytelność, która co prawda powstała przed ustaleniem planu – miała charakter spory i nie została objęta planem, ale została po jego ustanowienie stwierdzona prawomocnym orzeczeniem, ugodą zawartą przed sądem lub ostateczną decyzją.
Na postanowienie o zmianie planu na korzyść wierzycieli przysługuje zażalenie, ale już nie skarga kasacyjna.
Na postanowienie oddalające wniosek także przysługuje zażalenie, jednak wydaje się, że dłużnikowi tylko wówczas, gdy sam był wnioskodawcą – w przeciwnym razie nie sposób mówić o istnieniu gravamen.